Cytat:Ukraińska Powstańcza Armia (ukr. УкраїнсѦка мовстансѦка АрміѬ (УмА), Ukrajinśka Powstanśka Armija – UPA) – formacja zbrojna stworzona przez frakcję banderowską Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów pod koniec 1942 roku, kierowana początkowo przez OUN-B, a od lipca 1944 przez UHWR. Działała głównie na Wołyniu i w Galicji Wschodniej, po wyznaczeniu granic również na terenie południowo-wschodniej Polski.

UPA walczyła o niepodległość Ukrainy z wojskami niemieckimi (co nie przeszkadzało jej zawierać lokalne porozumienia w celu zwalczania komunistycznej partyzantki, po roku 1944 była również sporadycznie zaopatrywana przez Niemców), partyzantką sowiecką i polską (1943-45), jest współodpowiedzialna wraz z OUN za zorganizowane ludobójstwo polskiej ludności cywilnej. Po wojnie UPA walczyła w Polsce, oprócz LWP również z oddziałami poakowskimi (np. Zgrupowanie Warta), WiN, KBW, UBP, WOP, atakowała posterunki MO i polskie wsie. Zarówno w trakcie wysiedleń ludności ukraińskiej do ZSRR w latach 1944-1946, jak i w trakcie akcji Wisła zbrojnie starała się powstrzymać wysiedlenia ludności ukraińskiej. Na terenie ZSRR walczyła z regularnymi oddziałami Armii Czerwonej, istribitielnymi batalionami, milicją, organami bezpieczeństwa i antypartyzanckimi oddziałami NKWD.

W Polsce jej aktywność znacząco zmalała po akcji „Wisła” w 1947, ostatnie oddziały przestały istnieć w ZSRR w 1956.Pierwszym dowódcą UPA został Dmytro Klaczkiwski (Kłym Sawur, Ochrim), a szefem Krajowego Sztabu Wojskowego (Krajowyj Wijśkowyj Sztab – KWSz) Wasyl Iwachiw (Sonar, Som), po jego śmierci Wasyl Sydor (Szełest), a po nim Łeonid Stupnyckyj Honczarenko. Pod koniec 1943 UPA składała się z czterech okręgów wojskowych (wijśkowa okruha – WO), zwanych też grupami (hrupa):

Zahrawa (pogranicze Wołynia i Polesia) pod dowództwem Iwana Łytwynczuka (Dubowyj);
Turiw (tereny obecnych obwodów wołyńskiego i beresteckiego) pod dowództwem Jurija Stelmaszczuka (Rudyj);
Bohun (południowe tereny dzisiejszego obwodu równieńskiego, krzemienieckiego, część wschodniego Podola) pod dowództwem Petra Olijnyka (Enej);
Tjutjunnyk (tereny dzisiejszego obwodu żytomierskiego) pod dowództwem Fedira Worobcia (Wereszczaka).

Oddziały UPA dokonywały także rajdów na wschodnie tereny Ukrainy (przede wszystkim okolice Kamieńca Podolskiego, Winnicy, Czerkasów). Mimo wysiłków podejmowanych od 1943 nie udało się zbudować struktur UPA i OUN na Ukrainie Wschodniej.

W 1943 na terenach Galicji Wschodniej UPA formalnie nie istniała, działała tam od 3 czerwca 1943 inna struktura nacjonalistów ukraińskich – Ukraińska Narodowa Samoobrona (Ukrajinśka Narodna Samooborona – UNS) dowodzona przez Ołeksandra Łućkoho Bohun, Bohdan, Berkut, Andrijenko). Szefem KWSz na terenie Małopolski Wschodniej był w tym czasie Łuka Pawłyszyn (Wowk).