Cytat:Samarkanda – miasto w Uzbekistanie, w Azji Środkowej, ok. 353 tys. mieszkańców (2008). Czwarte pod względem ludności miasto Uzbekistanu i stolica wilajetu samarkandzkiego. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W Samarkandzie znajduje się obserwatorium astronomiczne wzniesione przez mongolskiego księcia Uług Bega. Zostało ono wyposażone w najlepsze w owym czasie przyrządy astronomiczne, w tym. m.in. wbudowany w ścianę 40-to metrowy sekstant, który wykorzystywany był do wyznaczania momentów przejścia i wysokości ciał niebieskich.
Samarkanda jest jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Starożytne miasto pod nazwą Marakanda powstało w VI wieku p.n.e. jako stolica satrapii sogdyjskiej pod panowaniem perskiej dynastii Achemenidów. W 329 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego. Okres rozwoju nastąpił dzięki powstaniu jedwabnego szlaku łączącego Europę i Chiny. Samarkanda stała się największym miastem Azji Środkowej.

W VIII wieku została podbita przez Arabów, którzy wprowadzili religię islamską. Za panowania Abbasydów Arabowie uzyskali od chińskich zakładników wziętych do niewoli po bitwie nad rzeką Tałas w 751 roku tajemnicę produkcji papieru. W rezultacie w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.

W kolejnych latach miasto wchodziło w skład państw Samanidów, Ghaznawidów i Karachanidów. Pod koniec XI wieku opanowali ją Turcy seldżuccy. W 1220 została zburzona przez Czyngis-chana. Jedynie niewielka część populacji miasta przetrwała najazdy mongolskie. W latach 1369-1405 Samarkanda była stolicą rozciągającego się od Indii do Turcji państwa Timura. W ciągu 36 lat władca wzniósł nowe miasto i sprowadził do niego artystów i rzemieślników z całego imperium. Pod panowaniem Timurydów miasto odzyskało swoje dawne znaczenie i stało się jednym z najsłynniejszych ośrodków kultury, nauki i sztuki islamskiej. Największy rozkwit Samarkanda przeżywała w XV wieku za panowania Uług Bega, wnuka Timura.
Od połowy XVI wieku znajdowała się w granicach chanatu bucharskiego. Wraz z utratą rangi stolicy rozpoczął się upadek miasta. Po najeździe wojsk Nadir Szacha w XVIII wieku miasto zostało opuszczone. W 1868 roku zostało zdobyte przez wojska rosyjskie i stało się częścią Rosji. Miasto zostało stolicą obwodu samarkandzkiego. Jego znaczenie wzrosło po wybudowaniu transkaspijskiego szlaku kolejowego, który dotarł do miasta w 1888 roku. W 1925 roku Samarkanda została stolicą Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pięć lat później straciła to miano na rzecz Taszkentu.

Samarkanda była jednym z miejsc zesłań Polaków po powstaniu styczniowym i powstaniu listopadowym. Opisując czasy formowania Armii Andersa Ksawery Pruszyński napisał o niej opowiadanie "Trębacz z Samarkandy".