Cytat:Wybuch wielkiej wojny stał się sygnałem do mobilizacji członków polskich paramilitarnych organizacji patriotycznych. 27 sierpnia 1914 wydany został rozkaz o powstaniu Legionów Polskich, na mocy którego zaczęto formować we Lwowie Legion Wschodni pod dowództwem gen. Adama Pietraszkiewicza. Haller, wyreklamowany z poboru do wojska austriackiego, był głównym organizatorem tej formacji powstającej z połączenia Drużyn Polowych "Sokoła", Drużyn Bartoszowych i części Polskich Drużyn Strzeleckich. W tym czasie klęski ponoszone w Galicji przez armię austriacką doprowadziły do zajęcia przez armię rosyjską Lwowa i całej Galicji wschodniej. Legion musiał ewakuować się w okolice Mszany Dolnej. Jednostka, mimo ostatecznego ukończenia formowania, nie weszła jednak do walki. Na skutek upadku morale wśród żołnierzy i sprzeciwu wobec żądanej przez austriackie dowództwo przysięgi na wierność cesarzowi, legion uległ rozwiązaniu.

Józef Haller objął dowództwo nad żołnierzami, którzy chcieli kontynuować walkę z Rosją w Legionach Polskich. Po przeformowaniu i uzupełnieniu szeregów nowymi ochotnikami objął stanowisko dowódcy 3 Pułku Legionów. W tym czasie awansowany do stopnia podpułkownika. 30 września 1914 wyruszył wraz ze swą jednostką z Krakowa na front w Karpatach Wschodnich. W niezwykle trudnych warunkach terenowych i klimatycznych Brygada wspomagała obronę przełęczy karpackich i broniła wojskom rosyjskim dostępu na Węgry.

Na początku października 1914, brygada dotarła w Karpaty po stronie węgierskiej. 12 października dwa bataliony 3 pułku piechoty pod dowództwem Hallera zdobyły wieś Rafajłowa leżącą już w Galicji. Główne siły Legionów dotarły do Rafajłowej 22 i 23 października wybudowaną przez saperów drogą wiodącą przez przełęcz w pobliżu góry Pantyr w Gorganach (Trasa zyskała miano Drogi Legionów, zaś bezpośrednio po jej wybudowaniu przełęczy przez którą wiodła uzyskała urzędową nazwę Przełęcz Legionów i odtąd tak była określana w dokumentach i mapach). Oddziały brygady podjęły natarcie w kierunku Stanisławowa i 24 października zdobyły Nadwórną, a 29 października stoczyły bitwę pod Mołotkowem i poniósłszy ciężkie straty wycofały się ponownie w rejon Rafajłowej. W listopadzie brygadę podzielono na dwie części, oddziały pod dowództwem Hallera pozostały w Rafajłowej, pozostałe kontynuowały walki na Huculszczyźnie i Bukowinie północnej.

23 stycznia 1915 pod nieobecność w jednostce podpułkownika Hallera Rosjanie przypuścili gwałtowny nocny atak na pozycje 3 Pułku Legionów. Legioniści, mimo początkowego zaskoczenia, dzięki opanowaniu i odwadze majora Bolesława Roji i kpt. Henryka Minkiewicza, odparli nieprzyjaciela zadając mu duże straty i biorąc wielu jeńców. Straty po stronie legionów wyniosły w tej potyczce tylko 4 zabitych i 15 rannych. W wyniku ciągłych walk oddziały utraciły jednak blisko 50% stanów osobowych.

Po ustabilizowaniu linii frontu podpułkownik Haller przekazał dowództwo 3 Pułku majorowi Minkiewiczowi, a sam pozostał w 2 Brygadzie jako oficer dyspozycyjny dowódcy. 14 marca 1915 awansował do stopnia pułkownika.

W maju 1915 uległ na przepustce pod Częstochową poważnemu wypadkowi samochodowemu i przez 10 miesięcy przebywał na leczeniu szpitalnym. Wiosną 1916 wszedł w skład Rady Pułkowników, skupiającej dowódców jednostek legionowych, będącej w opozycji do pro-austriackiej Komendy Legionów. W lipcu 1916 otrzymał ponownie przydział i został dowódcą 2 Brygady Legionów Polskich. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 dowodził II Brygadą, która weszła w skład podporządkowanego Austrii Polskiego Korpusu Posiłkowego.

15 lutego 1918, protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, wraz z podległą mu 2 Brygadą i innymi oddziałami polskimi przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z polskimi formacjami w Rosji. Otrzymał przydział na dowódcę nowo sformowanej 5 Dywizji Strzelców Polskich, a od 28 marca 1918 dowodził jednostkami całego II Korpusu Polskiego na Ukrainie. 7 kwietnia 1918 otrzymał nominację na stopień generała.

Obecność jednostek polskich na Ukrainie była widziana przez Niemcy jako naruszenie warunków traktatu brzeskiego. W nocy z 10 na 11 maja 1918 bez żadnych uprzedzeń przeważające liczebnie oddziały niemieckie zaatakowały jednostki polskie rozlokowane w okolicy Kaniowa. Po całodziennej walce i wyczerpaniu się zapasów amunicji II Korpus Polski został zmuszony do złożenia broni. Straty niemieckie wyniosły ok. 1500 zabitych i rannych, polskie nie przekraczały 1000. Po rozbiciu Korpusu Józef Haller uniknął niewoli i pod fałszywym nazwiskiem "Mazowiecki" przedostał się przez Kijów do Moskwy, gdzie stanął na czele Polskiej Komisji Wojskowej.

W lipcu 1918 generał Haller dotarł przez Karelię i Murmańsk do Francji, gdzie 4 października 1918 Komitet Narodowy Polski powierzył mu formalne dowództwo nad formującą się armią polską. Jednostki te były organizowane poprzez ochotniczy zaciąg spośród Polaków służących w wojsku francuskim, byłych polskich jeńców wojennych z armii austro-węgierskiej i niemieckiej (około 35 000) oraz Polonii z USA (około 22 000 zwerbowanych w Obozie Kościuszko) i Brazylii (300 osób). Polityczne zwierzchnictwo nad Armią pełnił od 23 lutego 1918 Komitet Narodowy Polski. Na mocy układu z 28 września 1918 Błękitna Armia została uznana przez państwa Ententy za samodzielną, sojuszniczą i jedyną współwalczącą armię polską.

W 1918 oddziały Armii pod dowództwem Hallera (1 Pułk Strzelców Polskich od lipca, a od października cała 1 Dywizja Strzelców Polskich) walczyły z Niemcami na froncie zachodnim w Wogezach i Szampanii.

Zakończenie wojny nie przerwało rozbudowy armii. Jej liczebność wynosiła ostatecznie ponad 100 000 żołnierzy. Uzbrojona w całości przez Francję, osiągnęła wysoką sprawność bojową.

Pierwszy pociąg transportujący oddziały do Polski przekroczył granicę w nocy z 19 na 20 kwietnia 1919. Józef Haller wysłał z Leszna Wielkopolskiego depeszę do Józefa Piłsudskiego informującą o tym fakcie. Piłsudski odpowiedział depeszą następującej treści (pisownia oryginalna):

"Przyjemnie mi było w świeżo zdobytym Wilnie z zachodniego końca Polski otrzymać od Generała depeszę o Jego przyjeździe do kraju. Proszę w moim imieniu wyrazić podwładnym Mu oficerom i żołnierzom moją radość z przybycia ich do Ojczyzny i pewność, że, jak każdy prawy żołnierz polski, osłonią zwycięsko zagrożone granice kraju.
Józef Piłsudski."

Do czerwca 1919, wraz całym sprzętem, armia została przetransportowana do Polski, także drogą morską przez Gdańsk. Nowoczesna broń Błękitnej Armii, a zwłaszcza samoloty i czołgi Renault FT-17, wydatnie wzmocniły tworzące się Wojsko Polskie. Generał Haller przybył do Warszawy 21 kwietnia 1919 gdzie witany był jak bohater narodowy, a magistrat nadał mu tytuł honorowego obywatela miasta Warszawy.

Jako że Błękitna Armia była jedynym jednolicie uzbrojonym dużym związkiem operacyjnym w odtworzonym Wojsku Polskim, dowództwo postanowiło nie rozbijać go na mniejsze związki. Całość sił skierowano na front walk polsko-ukraińskich. W zwycięskich walkach z wojskami ukraińskimi armia Hallera przez Galicję Wschodnią i Wołyń dotarła na linię rzeki Zbrucz. Jednak sam generał został skierowany w czerwcu na pogranicze polsko-niemieckie w celu objęcia dowództwa nad Frontem Południowo-Zachodnim.

źródło: pl.wikipedia.org