Cytat: Gatunek muzyczny o nazwie symfonia (w klasycznym kształcie) to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, popularny w XVIII, XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Symfonia jest orkiestrowym odpowiednikiem sonaty.

Układ części symfonii klasycznej:

* pierwsza: szybka - allegro sonatowe;
* druga: wolna - w formie wariacji lub pieśni;
* trzecia: taneczna lub bardzo szybka - menuet, lub scherzo;
* czwarta: szybka - rondo, wariacje lub allegro sonatowe.


Jednak w XIX wieku formę zaczęto traktować bardziej swobodnie i wielu kompozytorów modyfikowało podany schemat (np. Franz Schubert w dwuczęściowej VIII Symfonii Niedokończonej, Hector Berlioz w Symfonii fantastycznej, Gustav Mahler w większości swoich dzieł). Formą pokrewną symfonii jest sonata i koncert.

Symfonia jest to reprezentatywny gatunek muzyki orkiestrowej. Można ją też uznać za sonatę na orkiestrę. Ukształtowanie się symfonii miało miejsce w połowie XVIII w.

W drugiej połowie XVII w. orkiestrowy wstęp do opery, kantaty czy oratorium zwano we Włoszech sinfonią, później uwerturą włoską. Ustalono wtedy układ części: szybka, wolna, szybka. Uwertura włoska stała się punktem wyjścia do wykształcenia klasycznej formy symfonii. We Francji uprawiano uwerturę o innym układzie części: wolna, szybka, (wolna).

W połowie XVIII w. wykształciła się 4-częściowa forma symfonii klasycznej: 1 - szybka w formie sonatowej, 2 - wolna, 3 - menuet, 4 - szybki finał, często w formie ronda. Szkoła mannheimska ustaliła skład orkiestry klasycznej, stworzyła podstawy klasycznej instrumentacji, wprowadziła niuanse i kontraste dynamiczne, rozpowszechniła typ czteroczęściowej symfonii z menuetem. Symfonia stała się w epoce klasycznej najważniejszą formą muzyki orkiestrowej.

J. Haydn i W. A. Mozart przejęli klasyczny model symfonii, ale z większą dozą wyobraźni. Tematy symfonii Haydna mają wigor i jędrność rytmicznej melodii ludowej, menuety bardziej przypominają tańce ludowe niż dworskie i są często miniaturą formy sonatowej. Jego symfonie charakteryzują się spokojnym wstępem, odznaczającym się religijnym skupieniem, natomiast w promiennych finałach forma ronda krzyżuje się z sonatową. Haydn komponując 114 symfonii rozwinął wstęp i przetworzenie allegra sonatowego, poddawał konstrukcję wiecznym eksperymentom, z wielką pomysłowością połączył doskonałość formy, brzmienia i charakteru, zwłaszcza w ostatnich symfoniach – „londyńskich”.

Mozart zaczął pisać symfonie na wzór J. Ch. Bacha i G. Sammartiniego, potem zaczął wykorzystywać francuski styl galant, nadał mu polot, pozostawił swój geniusz na doświadczeniach szkoły mannheimskiej w dziedzinie instrumentacji i formy. Jego trzy ostatnie symfonie – g moll, Es dur i C dur "Jowiszowa" należą do największych arcydzieł. W symfoniach L. van Beethovena (ucznia Haydna) obserwujemy rozbudowę formy (zmiany łączników, cody) i orkiestry (zwiększenie udziału instrumentów dętych, perkusji), pogłębianie ekspresji (wzbogacenie harmonii, kontrasty dynamiki, recytatyw kontrabasów w finale IX symfonii). Beethoven wytyczył rozwój muzyki na cały XIX w.

W epoce romantyzmu nastąpiło połączenie klasycznej formy i techniki kompozytorskiej Beethovena z romantyczną ekspresją i wpływem pieśni na charakter tematów. Rozwinęły się tendencje programowe. Pojawiły się także pomysły wprowadzenia motywu przewodniego. Generalną tendencją romantyzmu było rozbudowa formy, aparatu orkiestry i gęstnienia brzmienia. Do najwybitniejszych twórców tej epoki należeli: Robert Schumann, którego symfonie przenikała romantyczna ekspresja, Franz Schubert, Feliks Mendelssohn-Bartholdy, Johannes Brahms, którego 4 symfonie należą do filarów światowego repertuaru koncertowego, Piotr Czajkowski, z którym wiąże się rozwój programowości emocjonalnej, A. Bruckner, który zespolił wagnerowską harmonię i organowe brzmienie orkiestry z techniką Beethovena, wreszcie Gustaw Mahler i Hector Berlioz, których symfonie często trwają ponad godzinę, a ich orkiestry nie mieściły się na scenie.

Symfonia jako gatunek muzyki orkiestrowej straciła w XX w. na znaczeniu, niemniej obecna była w twórczości wielu wybitnych kompozytorów: Prokofiewa, Szostakowicza, Lutosławskiego czy Szabelskiego. Często zarzucano klasyczne wzorce formalne, tworząc utwory o swobodnej, a czasem wręcz eksperymentalnej budowie.