Cytat:Skarb średzki – jedno z najcenniejszych znalezisk archeologicznych XX wieku w Europie, kolekcja średniowiecznych monet i klejnotów monarchów czeskich, znalezionych w 1985 i 1988 r. w Środzie Śląskiej podczas prac budowlanych przy ulicy Daszyńskiego oraz na wysypisku gruzu na terenie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji. Skarb w większości rozkradziony przez przypadkowych znalazców i odkrywców-amatorów był pod koniec lat 80. XX wieku powodem milicyjnej akcji na terenie Polski o kryptonimie Korona oraz kilku procesów karnych.

Z odzyskanych fragmentów znaleziska w muzeach we Wrocławiu i Środzie Śląskiej znajduje prawie osiem tysięcy monet, gotycka korona ślubna, złote pierścienie i inne elementy średniowiecznej biżuterii. Wszystko jest warte ok. 250 mln zł.

Skarb średzki został ukryty w połowie XIV wieku w okresie, w którym miasta Śląska nawiedziła epidemia dżumy. Według badań historyków zajmujących się jego pochodzeniem był prawdopodobnie własnością bogatego bankiera żydowskiego Mojżesza, który w 1348 r. dokonał we Wrocławiu korzystnej dla siebie transakcji pożyczkowej, w wyniku której król czeski Karol IV Luksemburski zastawił u niego znaczną część swoich kosztowności w zamian za wsparcie finansowe starań o koronę cesarską. Podczas czarnej śmierci Mojżesz w obawie przed prześladowaniami opuścił Środę Śląską i nigdy do niej nie powrócił. Nie odzyskał też zakopanego w piwnicach swojego domu skarbu.

Na skrytkę średniowiecznego bankiera natrafiono dopiero po kilkuset latach. 8 czerwca 1985 r. podczas kopania fundamentów pod budynek centrali telefonicznej przy ul. Daszyńskiego 16 robotnicy znaleźli gliniany dzban wypełniony srebrnymi monetami: groszami praskimi i groszami miśnieńskimi. Znalezisko to zabezpieczone przez miejscowych funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej trafiło później do Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Nie podjęto wówczas żadnych prac badawczych w miejscu znaleziska i kontynuowano dalsze prace budowlane na ulicy Daszyńskiego.

Po raz drugi na skarb średzki natrafiono 24 maja 1988 r. podczas rozbiórki kamienicy przy ulicy Daszyńskiego 14. Nowe odkrycie, znacznie większe od poprzedniego, stało się szybko lokalną sensacją, która ściągnęła na miejsce znaleziska rzesze przypadkowych osób poszukujących srebra i złota. Z ruin piwnic domu, zanim zareagowały odpowiednie władze, wyniesiono znaczną cześć monet i biżuterii. Z czasem pojawiła się także informacja, że precjoza ze skarbu średzkiego można znaleźć na wysypisku gruzu zlokalizowanym na terenie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji im. XXX-lecia PRL. Tam także pojawili się odkrywcy-amatorzy, którzy przeszukiwali hałdy śmieci w nadziei znalezienia czegoś drogocennego.

Dopiero po reakcji lokalnych społeczników rozpoczęły się oficjalne wykopaliska. Początkowo prowadzono je z udziałem młodzieży szkolnej i słuchaczy szkoły milicyjnej WOSMO z Wrocławia, dopiero później pojawili się w Środzie Śląskiej zawodowi archeolodzy. Nie udało się jednak przeciwdziałać poszukiwaniom prowadzonym przez osoby postronne. Władze lokalne zarządziły więc akcję skupowania znalezisk od przypadkowych znalazców. Nie przyniosła ona jednak zadowalających rezultatów i w sprawę skarbu średzkiego włączyła się milicja oraz prokuratura. Z apelem do osób przywłaszczających sobie monety i inne drogocenne przedmioty wystąpił minister kultury i sztuki, Aleksander Krawczuk, który zaoferował za każdą oddaną rzecz nagrodę w wysokości trzykrotnej wartości kruszcu. Wiele osób na tę propozycję przystało, cześć jednak nie zareagowała. W konsekwencji Milicja Obywatelska zorganizowała operację poszukiwawczą o kryptonimie Korona, która objęła terytorium całej Polski. W jej wyniku doszło do postawienia zarzutów kilku osobom i procesów karnych.

Pomimo podejmowanych prób nie udało się odnaleźć wszystkich skradzionych elementów skarbu średzkiego. Co kilka lat pojawiają się w mediach informacje o odzyskaniu lub pozyskaniu przedmiotów do niego należących.